صفحه 400

مسئله 94- از گناهان بزرگ در اسلام دروغ است و معناى آن فريب ديگران است به چيزى كه در نظر او واقعيّت ندارد و قرآن شريف به طور مؤكّد، سلب ايمان از دروغگو نموده است:

«انَّما يَفْتَرِى الكَذِبَ الَّذين لايُؤْمِنُونَ بِآياتِ اللَّه».[1]

«تنها كسانى دروغ‏پردازى مى‏كنند كه به آيات خدا ايمان ندارند.»

بلكه در روايات آمده است كه دروغگو دشمن خداست و آن اقسامى دارد:

الف) نسبت دروغ دادن به پيامبران گرامى و ائمّۀ طاهرين«سلام‌الله‌علیهم» و اين قسم از دروغ كه بدعت به آن مى‏گويند، شديدترين عذاب الهى را دارد و از همۀ اقسام دروغ بزرگتر و از اكبر كبائر است، مخصوصاً اگر سبب گمراهى كسى شود.

ب) دروغ مفسده‌آميز نظير دروغى كه روابط بين دو مسلمان را تيره كند و نظير دروغى كه آبروى كسى را ببرد و نظير دروغى كه كسى را در خطر اندازد و مانند اينها. و قدر متيقّن از آيات و رواياتى كه در مذمّت دروغ است همين قسم از دروغ مى‏باشد.

ج) نسبت دادن عيبى به كسى كه آن عيب را نداشته باشد؛ نظير نسبت زنا به زن عفيفه و يا مرد عفيف و نظير نسبت سرقت به كسى كه سرقت نكرده باشد و نظير اينها، و به آن تهمت هم مى‏گويند و اين قسم علاوه بر اينكه دروغ است، غيبت نيز مى‏باشد و در روايات آمده است كسى كه تهمت بزند، در روز قيامت او را بر تپّه‏اى از چرك و خون كه صورت برزخى آن تهمت است نگاه مى‏دارند تا مردم از حساب فارغ شوند.

د) دروغى كه مفسده آميز نباشد، نظير تعريف بيجا از خود يا ديگران و نظير اظهار محبّت و ارادت به كسى كه محبّت و ارادت به او ندارد و مانند اينها، و حرمت اين قسم دروغ نزد فقها مسلّم است و از آيات و روايات نيز به خوبى استفادۀ حرمت مى‏شود.

هـ) دروغى كه علاوه بر اينكه مفسده ندارد، فريب كسى هم نيست، نظير قصّه‏ها و داستان‌هاى دروغ آميز و شوخى‏هاى دروغ آميز و مانند اينها، و اين قسم از دروغ گرچه حرام نيست، ولى از روايات به خوبى استفاده مى‏شود كه مسلمان واقعى از مثل اين دروغ‌ها نيز پرهيز مى‏كند.

صفحه 401

و) توريه، و معناى آن اين است كه لفظى بگويد و معنايى را اراده كند كه مخاطب توجّه به آن معنى نداشته باشد، و اين قسم از دروغ نيز جايز نيست. و اينكه مشهور در ميان‏ مردم است كه توريۀ بدون‏ ضرورت‏ جايز است، صحّت ‏ندارد.

مسئله 95- دروغ گفتن مرد به زنش و يا دروغ گفتن زن به شوهر جايز نيست، مگر ضرورتى باشد كه آن ضرورت موجب جواز دروغ شود، نظير اينكه اگر دروغ نگويد نزاع خانوادگى به‌وجود مى‏آيد كه در اين صورت، به اندازۀ ضرورت و جلوگيرى از آن نزاع و مفسده، دروغ جايز است.

مسئله 96- دروغ گفتن حرام است، ولى راست گفتن واجب نيست، بنابراين اگر چيزى بپرسند كه نخواهد واقع را بگويد، مى‏تواند ساكت بماند، بلكه اگر مفسدۀ شخصى يا اجتماعى داشته باشد، آن راست گفتن حرام است.

مسئله 97- فرقى نيست در دروغ گفتن در اينكه با لفظ باشد و يا كتابت، با اشاره باشد و يا صراحت، و مانند اينها و همين مقدار كه ديگران را فريب دهد و بداند كه فريب است، جايز نيست و دروغ است.